Quy tắc bàn tay trái lớp 11 – Tổng hợp lý thuyết và bài tập có lời giải
Trong khung kiến thức Vật lý lớp 11, các bạn học sinh sẽ được giới thiệu nhiều chủ đề rất thú vị như quy tắc bàn tay trái. Đặc biệt, đây cũng là một trong những kiến thức có mặt trong nội dung ôn tập thi tốt nghiệp THPT Quốc gia. Vì vậy, nhằm giúp các bạn học sinh có thể tự ôn tập lại phần kiến thức này, maynenkhikhongdau.net sẽ tổng hợp lại những lý thuyết liên quan đến quy tắc này cùng bài tập minh họa nhé!
Quy tắc bàn tay trái là gì?
Quy tắc bàn tay trái hay còn gọi là quy tắc nắm bàn tay trái là một quy tắc trực quan dành cho động cơ điện.
Giả thuyết: Khi một cuộn dây được đặt trong từ trường của một nam châm, có dòng điện chạy qua; cuộn dây đó sẽ chịu tác động bởi một lực vuông góc với hướng của 2 đại lượng đó là dòng điện chạy qua và từ trường.
Quy tắc: Ngón trỏ, ngón tay cái và ngón giữa dùng để thể hiện các trục hoặc hướng của một đại lượng vật lý. Trong đó: ngón trỏ chỉ hướng của từ trường; ngón cái biểu thị chiều chuyển động của lực và ngón giữa chính là chiều mà dòng điện chạy qua.
Quy ước:
- Biểu diễn vectơ có chiều rời xa người quan sát và có phương vuông góc với mặt phẳng quan sát bằng dấu (•).
- Biểu diễn vectơ có chiều hướng về người quan sát và có phương vuông góc với mặt phẳng quan sát bằng dấu (+).
Phát biểu Quy tắc bàn tay trái lớp 11 như sau: Đặt bàn tay trái sao cho các đường sức từ hướng vào lòng bàn tay, chiều từ cổ tay đến ngón tay giữa hướng theo chiều dòng điện thì ngón tay cái choãi ra 90° chỉ chiều của lực điện từ.
Bài tập quy tắc bàn tay trái SGK lớp 11
Ví dụ 1
Hãy xác định chiều của dòng điện, chiều của đường sức từ và chiều của lực điện từ cũng như tên từ cực trong các trường hợp được biểu diễn trên hình 30.2a, b và c trong SGK dưới đây.
Trong đó, kí hiệu ⨀ chỉ dòng điện có chiều đi từ phía sau ra phía trước và có phương vuông góc với mặt phẳng trang giấy. Kí hiệu ⨁ chỉ dòng điện có chiều đi từ phía trước ra phía sau và có phương vuông góc với mặt phẳng trang giấy.
Lời giải
Ta có thể xác định được chiều của lực điện từ (F), chiều của dòng điện (I), chiều của đường sức từ và tên từ cực dựa trên quy tắc nắm bàn tay trái, như hình vẽ sau.
Ví dụ 2
Một dây dẫn thẳng và một nam châm hình chữ U được bố trí như hình minh họa a, b, c và d. Dòng điện trong dây dẫn có chiều đi từ trước ra sau trang giấy và có phương vuông góc với mặt phẳng trang giấy. Vậy lực điện từ sẽ tác dụng vào dây dẫn theo hướng thẳng đứng lên trên trong trường hợp nào?
Lời giải
Chiều của lực điện từ sẽ được xác định thông qua việc áp dụng quy tắc nắm bàn tay trái. Cụ thể: Đặt bàn tay trái sao cho các đường sức từ có thể hướng vào lòng bàn tay, theo chiều từ cổ tay sang ngón tay giữa, dựa theo chiều của dòng điện thì chiều của lực điện từ sẽ được xác định theo hướng mà ngón tay cái choãi ra. Vậy quan sát hình trên sẽ thấy câu trả lời nằm ở đáp án B.
Ví dụ 3
Hãy xác định chiều của đường sức từ trên cục nam châm (ghi tên cực của nam châm).
Lời giải
Ta có thể xác định được các cực và chiều của B→ như sau:
Theo quy tắc trong nắm bàn tay trái, veto cảm ứng từ thường có phương thẳng đứng và có chiều từ dưới đi lên. Đường sức từ của của vecto cảm ứng có chiều ra Bắc, vào Nam nên cực của của nam châm sẽ là S (cực Nam), cực dưới của nam châm là N (cực Bắc) (như hình 1).
Như hình (2), đường sức từ của vecto cảm ứng từ có chiều vào Nam, ra Bắc nên cực trên của nam châm là N (cực Bắc); cực dưới là S (cực Nam).
Ở hình (3), vecto cảm ứng từ sẽ có phương vuông góc với mặt phẳng hình vẽ và có hướng từ trong ra ngoài. (áp dụng theo quy tắc)
Maynenkhikhongdau.net vừa cùng bạn tìm hiểu những lý thuyết và phát biểu liên quan đến quy tắc bàn tay trái trong chương trình Vật lý lớp lớp 11. Hy vọng với những kiến thức vừa chia sẻ, bạn đọc, đặc biệt là những em học sinh có thể sử dụng làm nguồn tham khảo hữu ích trong quá trình học tập, nghiên cứu.